Zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego (TMD) obejmują liczne dolegliwości związane z mięśniowo-szkieletową strukturą stawu skroniowo-żuchwowego, które mogą prowadzić do bólu mięśni, stawów oraz innych problemów zdrowotnych. TMD mogą dotyczyć tylko mięśni (TMD mięśniowego), tylko stawów (TMD stawowego) lub mające charakter mieszany. Zaburzenia mogą wystąpić po jednej lub obu stronach twarzy, a objawy mogą się różnić w zależności od przypadków, od bólu po ograniczenie ruchomości szczęki. W kontekście TMD istotnym zagadnieniem są też interwencje okluzyjne, które mają na celu zmniejszenie bólu związanego z tym schorzeniem i poprawę jakości życia pacjentów.
Czym są interwencje okluzyjne?
Interwencje okluzyjne to procedury, których celem jest zmiana relacji zgryzowej pomiędzy zębami górnymi (szczęką) a dolnymi (żuchwą), aby poprawić ich kontakt. Dzięki temu możliwe jest złagodzenie bólu, poprawa funkcjonowania psychospołecznego oraz ogólnej jakości życia pacjentów, którzy cierpią na TMD. Interwencje te obejmują przede wszystkim szyny okluzyjne oraz regulacje zgryzu.
Szyny okluzyjne
Szyny okluzyjne to specjalnie zaprojektowane nakładki na zęby, które mogą być stabilizujące, refleksowe lub repozycyjne. Ich głównym zadaniem jest stabilizacja zgryzu oraz ochrona przed dalszym obciążeniem stawów i mięśni poruszających żuchwą. Najczęściej stosowaną szyną w badaniach nad TMD jest tzw. pełna twarda szyna stabilizująca (FHSS).
Regulacje okluzyjne
Regulacja okluzyjna, znana też jako szlifowanie zębów, polega na precyzyjnym usuwaniu niewielkiej ilości tkanek z zębów w celu poprawy ich kontaktu i wyrównania zgryzu. Celem tej procedury jest redukcja nadmiernych napięć generowanych przez niewłaściwe dopasowanie zgryzu, co w konsekwencji ma łagodzić objawy TMD.
Ocena skuteczności interwencji okluzyjnych
Analiza badań nad interwencjami okluzyjnymi w TMD obfituje w różne wnioski, jednak same wyniki są generalnie niejednoznaczne. Z przeglądu 57 randomizowanych badań z udziałem 2846 pacjentów wynika, że istnieją pewne korzyści, które mogą wynikać ze stosowania szyn okluzyjnych, choć poziom pewności wyników jest bardzo niski.
Ból stawów
W jednym z badań oceniano wpływ pełnej twardej szyny stabilizującej na ból stawu podczas żucia w porównaniu z placebo oraz terapią farmakologiczną (diklofenak). Wyniki nie wykazały wyraźnej przewagi szyny nad placebo lub lekami, choć dowody te są niepewne i trudno na ich podstawie wyciągnąć jednoznaczne wnioski.
Ból mięśni
W przypadku bólu mięśni podczas żucia, szyny okluzyjne mogły wykazywać pewną przewagę nad brakiem leczenia, jednak gdy porównywano je do fizykoterapii (laser niskiego poziomu) lub akupunktury, wyniki były równie niejednoznaczne. Z kolei porównania z innymi metodami, jak na przykład terapią orofacjalną, dały niewielkie różnice wskazujące na niepewność co do skuteczności różnych interwencji.
Hałas stawowy
Dźwięki stawowe, takie jak klikanie lub trzaski, są częstym objawem TMD. W przypadku badań nad wpływem szyn okluzyjnych na natężenie tych dźwięków nie zaobserwowano znaczącej różnicy w porównaniu do braku leczenia. Jednak fizykoterapia, a konkretnie terapia orofacjalna, mogła mieć większy wpływ na zmniejszenie hałasu, choć wyniki te są także niepewne.
Wybrane badania i obszary kontrowersji
Chociaż wiele badań dostarcza interesujących wyników, należy zwrócić uwagę na ich bardzo niski poziom pewności ze względu na liczne ograniczenia metodologiczne. Przyczynia się do tego niewielka liczba uczestników w niektórych badaniach, krótki czas obserwacji, a także brak odpowiednio ujednoliconych narzędzi pomiarowych w różnych eksperymentach. Dodatkowo, poważne wyzwania związane z niewielką liczbą badań, które poddają ocenie zarówno skuteczność terapii, jak i ich opłacalność, stają na drodze do pełniejszych wniosków.
Podsumowanie i rekomendacje
Mimo iż w obecnych badaniach nad użytecznością interwencji okluzyjnych w zarządzaniu TMD wzięło udział blisko 3000 uczestników, wyniki są nadal niejednoznaczne. Szyny okluzyjne mogą potencjalnie pomóc w redukcji bólu mięśni podczas żucia, zwłaszcza w odniesieniu do braku leczenia, lecz potrzebne są dalsze, lepiej zaprojektowane badania o większej liczbie uczestników.
Ostatecznie, przyszłe badania powinny uwzględniać długoterminowe obserwacje, rekrutację uczestników z podstawowej opieki zdrowotnej oraz oceny koszt-efektywności interwencji okluzyjnych. Tylko wtedy możliwe będzie wypracowanie pełniejszych rekomendacji klinicznych dla pacjentów cierpiących na zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego.