W obliczu pandemii COVID-19 szkoły na całym świecie stały się kluczowym obszarem wdrażania środków zdrowia publicznego i działań społecznych (PHSM), mających na celu ograniczenie przenoszenia wirusa SARS-CoV-2. Te działania, choć ukierunkowane na zapewnienie bezpieczeństwa uczniom, nauczycielom i społeczności szkolnej, niosły za sobą szereg niezamierzonych skutków, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Aby zrozumieć te konsekwencje, zaktualizowano przegląd zakresowy, który identyfikuje i podsumowuje istniejącą literaturę na ten temat.
Klasyfikacja wdrażanych środków
Działania wdrażane w szkołach, według opracowanego modelu logicznego, można podzielić na trzy główne kategorie:
- **Środki poprawiające bezpieczeństwo kontaktów** – obejmujące indywidualną ochronę, takie jak maseczki ochronne, oraz zmiany w środowisku fizycznym, np. poprawę wentylacji.
- **Środki ograniczające kontakty** – takie jak zdalne nauczanie, modyfikacje w organizacji lekcji oraz ograniczenie ruchu na terenie szkoły.
- **Środki monitorujące i reagujące** – działania związane z nadzorem epidemiologicznym, w tym testowanie oraz procedury postępowania w przypadku wykrycia zakażenia.
Chociaż te działania miały na celu ochronę zdrowia, przyniosły również szeroką gamę nieprzewidzianych skutków.
Wpływ na zdrowie i samopoczucie
Najczęściej badanym obszarem była kategoria zdrowia i dobrostanu psychicznego. Aż w 29 badaniach analizowano, jak środki ochronne wpłynęły na uczniów i nauczycieli. Wiele raportów wskazuje, że izolacja społeczna i ograniczenia w interakcjach miały negatywny wpływ, zwiększając poziom stresu, lęku i innych problemów psychologicznych, zwłaszcza wśród młodszych dzieci i nastolatków. Z drugiej strony, niektóre działania, takie jak poprawa higieny, mogły poprawić ogólną świadomość zdrowotną uczniów i wpłynąć na zmniejszenie zachorowań na inne choroby zakaźne, jak grypa sezonowa.
Akceptowalność i przestrzeganie zasad
Kolejnym kluczowym tematem była akceptowalność i przestrzeganie zasad. Aż 31 badań analizowało, jak uczniowie, rodzice i nauczyciele przystosowali się do wprowadzonych ograniczeń. Wielu badanych okazywało zmęczenie pandemiczne, co wpływało na spadek motywacji do przestrzegania zasad takich jak noszenie maseczek czy utrzymywanie dystansu społecznego. W niektórych przypadkach prowadziło to do napięć między rodzicami a szkołami.
Aspekty społeczne i instytucjonalne
Wpływ pandemicznych środków na kwestie społeczne i instytucjonalne poruszano w 23 badaniach. Okazało się, że zamykanie szkół i przejście na nauczanie zdalne pogłębiało nierówności edukacyjne – dzieci z rodzin o niższym statusie ekonomicznym miały utrudniony dostęp do technologii i zasobów potrzebnych do nauki. Warto również zauważyć, że środki te wywarły silny wpływ na relacje społeczne między uczniami, prowadząc do osłabienia więzi koleżeńskich.
Nierówności i koszty
Zaledwie w kilku badaniach (2 dotyczących nierówności i 7 dotyczących aspektów ekonomicznych) omówiono skutki gospodarcze czy wpływ na równy dostęp do nauki. Pandemia ujawniła głębokie różnice społeczne, które środki ochronne często jeszcze bardziej pogłębiały. Rodziny, które musiały zrezygnować z pracy, aby opiekować się dziećmi w czasie zamknięcia szkół, doświadczyły ekonomicznych trudności, co miało długofalowe konsekwencje dla ich sytuacji życiowej.
Luki badawcze
Choć przegląd ten dostarcza cennych informacji, wskazuje również na istotne luki w naszej wiedzy. Niewiele badań zajmowało się wpływem środków na systemy opieki zdrowotnej, prawa człowieka czy ochronę środowiska. Konieczne są dalsze badania, które pozwolą lepiej zrozumieć te obszary i opracować bardziej kompleksowe strategie działania na przyszłość.
Wnioski
Niezamierzone konsekwencje działań w szkołach w odpowiedzi na pandemię COVID-19 są złożone i wielowymiarowe. Przegląd podkreśla konieczność rozważenia zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków takich działań, szczególnie w kontekście ich trwałego wpływu na zdrowie psychiczne i edukację dzieci. Dalsze badania są niezbędne, aby tworzyć polityki lepiej dostosowane do rzeczywistości przyszłych pandemii, minimalizujące negatywne skutki, a jednocześnie zapewniające skuteczność w ograniczaniu transmisji wirusów.