Palenie tytoniu pozostaje jednym z najważniejszych czynników ryzyka dla zdrowia publicznego, a jego wpływ na zdrowie jest szczególnie dotkliwy wśród osób znajdujących się w niższych grupach społeczno-ekonomicznych (SES). Osoby te palą częściej, a zarazem napotykają większe trudności w osiąganiu długotrwałej abstynencji. Pomimo licznych dostępnych interwencji wspierających rzucenie palenia, efektywność tych działań może być zależna od kontekstu społeczno-ekonomicznego populacji docelowej. W artykule przedstawiamy wnioski wynikające z najnowszej analizy badań dotyczących skuteczności indywidualnych interwencji w rzuceniu palenia, ze szczególnym uwzględnieniem różnic wynikających z SES.
Kontekst problemu
Osoby z niższych grup społeczno-ekonomicznych są narażone na większe ryzyko zdrowotne wynikające z palenia tytoniu, co znacząco przyczynia się do nierówności zdrowotnych. Pomimo dostępności szerokiego spektrum metod wspierających zaprzestanie palenia, skuteczność tych programów w różnorodnych grupach społecznych nie zawsze jest taka sama. W tym kontekście pojawia się pytanie: czy i które interwencje mogą skuteczniej wspierać osoby o niższym poziomie SES, przyczyniając się do redukowania nierówności zdrowotnych?
Metody oceny i zakres badań
Badania podjęte w celu oceny tego problemu obejmowały systematyczny przegląd literatury (głównie randomizowanych badań kontrolowanych – RCT) dotyczący indywidualnych interwencji na rzecz rzucenia palenia. Kryteria włączenia obejmowały interwencje wspierające całkowite zaprzestanie palenia tradycyjnych produktów tytoniowych. Analizowano różnice w skuteczności w zależności od statusu społeczno-ekonomicznego uczestników. W badaniu uwzględniono dane od 127 791 uczestników z 77 badań, z czego większość skupiała się na populacjach z krajów wysokorozwiniętych.
Wyniki dla interwencji farmakologicznych
Badania dotyczące farmakologii obejmowały różne środki, w tym:
- Cytizyna – możliwy pozytywny wpływ na grupy o niższym SES, jednak dane mają bardzo niski poziom pewności.
- Elektroniczne papierosy z nikotyną – wykazano większy względny efekt w niższych grupach SES (ROR 4,57; przedział ufności CI: 0,88–23,72), choć nie można wykluczyć różnicy na rzecz grup lepiej wykształconych.
- Bupropion – prawdopodobnie mniej skuteczny wśród osób o niskim statusie SES.
- Nikotynowa terapia zastępcza – brak jednoznacznych wyników uwzględniających różnice w SES.
Badania wskazały, że niektóre farmakologiczne formy wsparcia, takie jak nikotynowe e-papierosy czy cytizyna, mają potencjał większej skuteczności w grupach o niższym statusie SES, choć dane nie są jednoznaczne. Konieczne są dalsze badania w tym zakresie.
Wyniki dla interwencji behawioralnych
Interwencje behawioralne obejmowały metody takie jak porady telefoniczne, programy internetowe, drukowane materiały edukacyjne, a także wsparcie w formie wiadomości SMS. Wnioski z tych badań obejmują:
- Telefoniczne wsparcie – skuteczniejsze wśród osób o niskim SES (ROR 4,31; CI: 1,28–14,51), co wskazuje na możliwie pozytywny wpływ na redukcję nierówności zdrowotnych.
- Programy internetowe – korzystniejsze wyniki dla osób o niskim SES, choć różnice nie były statystycznie istotne.
- Materiały drukowane – odnotowano niższe wskaźniki skuteczności w grupach o niskim SES (ROR 0,85; CI: 0,52–1,38).
- Wsparcie przez SMS – podobna tendencja jak dla materiałów drukowanych, z niższą skutecznością w grupach o niskim SES.
Ciekawe wyniki dotyczą porównań face-to-face counselling – nie wykazano tutaj jednoznacznych różnic między grupami SES, co może sugerować neutralność tego podejścia pod kątem relatywnej skuteczności.
Znaczenie wyników
Obecne dane nie pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków dotyczących tego, które indywidualne interwencje wspierające rzucenie palenia najlepiej przyczyniają się do zmniejszenia nierówności zdrowotnych. Niemniej jednak, pewne interwencje (np. poradnictwo telefoniczne, nikotynowe e-papierosy) wykazują większy potencjał wsparcia osób z niższym SES. Warto podkreślić znaczenie dalszych badań, które uwzględniałyby zróżnicowaną skuteczność tych działań oraz ich wpływ na zdrowotne nierówności społeczne.
Rekomendacje na przyszłość
Aby skuteczniej wspierać osoby z niższych grup SES w procesie rzucania palenia, konieczne jest:
- Dalsze prowadzenie badań z wyraźnym raportowaniem wskaźników skuteczności w odniesieniu do SES.
- Opracowywanie interwencji dostosowanych do specyficznych potrzeb społeczno-ekonomicznych populacji docelowej.
- Promowanie interwencji, które wykazują potencjał redukowania nierówności zdrowotnych, np. wsparcie telefoniczne czy nikotynowe e-papierosy.
Palenie tytoniu pozostaje kluczowym wyzwaniem zdrowia publicznego. Tylko poprzez zrozumienie i adresowanie zróżnicowanych potrzeb społeczno-ekonomicznych możemy skutecznie przeciwdziałać jego skutkom i przyczynić się do redukcji nierówności zdrowotnych w społeczeństwie.