Amfetaminy są szeroko stosowaną grupą leków, przede wszystkim w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), ale również jako środki wspomagające utratę masy ciała lub w celach rekreacyjnych. Pomimo swojej skuteczności w niektórych obszarach medycyny, ich wpływ na układ sercowo-naczyniowy budzi poważne obawy. W szczególności dotyczy to podwyższonego ciśnienia krwi i przyspieszonej akcji serca, które mogą prowadzić do długofalowych powikłań.
Mechanizm działania amfetamin
Amfetaminy działają poprzez zwiększenie poziomu neuroprzekaźników, takich jak dopamina, noradrenalina i serotonina, w mózgu. Efektem tego jest pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego, co przekłada się na wzrost czujności, koncentracji oraz ogólnej aktywności psycho-ruchowej. Jednak wpływ tych substancji nie ogranicza się wyłącznie do układu nerwowego – dotyczy również funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego.
Wpływ na ciśnienie tętnicze
Zgodnie z najnowszymi danymi zebranymi z 56 randomizowanych badań klinicznych, obejmujących łącznie 10 583 uczestników (zarówno dzieci, jak i dorosłych), stwierdzono, że codzienne przyjmowanie amfetamin wiąże się ze statystycznie istotnym wzrostem ciśnienia krwi.
- Ciśnienie skurczowe wzrosło średnio o 1,93 mmHg (95% przedział ufności: 1,54–2,31).
- Ciśnienie rozkurczowe wzrosło średnio o 1,84 mmHg (95% CI: 1,51–2,16).
Chociaż wartości te mogą wydawać się niewielkie, są istotne z punktu widzenia populacyjnego, zwłaszcza u osób z istniejącymi problemami sercowo-naczyniowymi lub predyspozycjami genetycznymi do nadciśnienia.
Efekty na częstość akcji serca
Oprócz wpływu na ciśnienie krwi, amfetaminy powodują również wzrost częstości rytmu serca średnio o 3,71 uderzeń na minutę (95% CI: 3,27–4,14). Tego rodzaju tachykardia, jeśli utrzymuje się przez dłuższy czas, może prowadzić do obciążenia mięśnia sercowego i zwiększonego ryzyka arytmii.
Ryzyko działań niepożądanych i rezygnacji z terapii
W badaniach zaobserwowano też wyższy odsetek rezygnacji z leczenia wśród osób przyjmujących amfetaminy w porównaniu z grupą placebo. Ryzyko wycofania z powodu działań niepożądanych okazało się 2,69 razy wyższe (z 4,3% wzrostem bezwzględnego ryzyka w ciągu miesiąca). Działania uboczne obejmowały najczęściej:
- bóle głowy,
- bezsenność,
- kołatania serca,
- słabość i niepokój,
- problemy gastryczne.
Efekty długoterminowe
W analizie podgrupowej badań, w których stosowano amfetaminy przez co najmniej osiem tygodni, wykazano, że wzrost ciśnienia krwi i tętna miał charakter utrzymujący się. Oznacza to, że nie jest to wyłącznie tymczasowy efekt, ale może prowadzić do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych, jeśli stosowanie leku jest przewlekłe.
Ograniczenia i zalecenia dotyczące przyszłych badań
Mimo że większość analizowanych badań była dobrze przeprowadzona, pewne ograniczenia, takie jak brak danych dotyczących monitorowania ciśnienia przez całą dobę, mogą wpływać na pełną ocenę ryzyka. Przyszłe badania powinny uwzględniać 24-godzinne ciśnieniomierze, które są bardziej precyzyjne w ocenie wpływu leku na ciśnienie tętnicze w codziennym życiu pacjenta.
Wnioski dla lekarzy i pacjentów
Z perspektywy klinicznej, ważne jest, by lekarze monitorowali ciśnienie krwi i częstość akcji serca u pacjentów stosujących amfetaminy – niezależnie od wieku i wskazania. Powinni również edukować pacjentów o możliwych zagrożeniach i konieczności szybkiego zgłaszania ewentualnych objawów niepożądanych.
Pacjenci, szczególnie ci z wywiadem chorób układu krążenia, powinni być dokładnie oceniani przed rozpoczęciem terapii oraz regularnie monitorowani w trakcie jej trwania. Decyzje terapeutyczne powinny być podejmowane z uwzględnieniem możliwego ryzyka sercowo-naczyniowego, zwłaszcza w długoterminowym stosowaniu.
Podsumowanie
Amfetaminy, choć skuteczne w leczeniu ADHD i innych schorzeń, zwiększają ciśnienie tętnicze i częstość pracy serca. Efekty te występują zarówno w krótkim, jak i długim okresie stosowania. Wysoki odsetek działań niepożądanych prowadzi do częstej rezygnacji z terapii. Z tych powodów niezbędne jest ostrożne i odpowiedzialne podejście do ich stosowania oraz dalsze badania nad ich bezpieczeństwem w kontekście ryzyka sercowo-naczyniowego.