Melatonina, znana głównie jako hormon regulujący rytm dobowy, od lat cieszy się zainteresowaniem badaczy jako potencjalne wsparcie w terapii nowotworów. Oprócz działania chronobiotycznego, odnotowuje się jej właściwości przeciwutleniające, immunomodulacyjne, a także możliwe działanie przeciwnowotworowe. W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się pytania o jej wpływ nie tylko na wyniki leczenia onkologicznego, ale również na jakość życia pacjentów. Jednak czy melatonina rzeczywiście może odegrać znaczącą rolę w leczeniu raka? Poniżej przedstawiamy aktualny stan wiedzy na ten temat.
Melatonina – hormon o wielu funkcjach
Melatonina to hormon wytwarzany przez szyszynkę głównie w nocy. Odpowiada za synchronizację rytmu dobowego oraz wspiera sen i regenerację organizmu. Ostatnie badania wykazały, że melatonina może wywierać korzystny wpływ na komórki układu odpornościowego, działać cytotoksycznie względem komórek nowotworowych, a także zwiększać tolerancję organizmu na toksyczne działanie niektórych leków przeciwnowotworowych.
Melatonina jako wsparcie standardowego leczenia nowotworów
W literaturze naukowej opisano liczne przypadki stosowania melatoniny jako dodatku do standardowej terapii przeciwnowotworowej, w tym chemioterapii i radioterapii. W szczególności badania kliniczne porównujące melatoninę z placebo lub stosowanie jej równolegle ze standardowym leczeniem wskazują na pewne korzyści:
- Potencjalna redukcja zmęczenia: według metaanalizy obejmującej 10 badań i 1359 pacjentów, melatonina znacząco zmniejszała ryzyko wystąpienia zmęczenia związanego z leczeniem (RR 0.46, 95% CI 0.39–0.55).
- Możliwe ograniczenie nudności: chociaż dane są ograniczone, zauważono potencjalną redukcję nudności (RR 0.85, 95% CI 0.72–1.00), co może mieć istotne znaczenie dla komfortu pacjentów podczas terapii.
Warto jednak zaznaczyć, że wiele wyników jest obciążonych wysokim ryzykiem biasu, co znacząco osłabia ich wiarygodność.
Wpływ melatoniny na jakość snu i życia pacjentów onkologicznych
Jednym z popularnych powodów przepisania melatoniny pacjentom z chorobą nowotworową jest poprawa jakości snu oraz ogólnej jakości życia. Niestety, dostępne dane kliniczne przynoszą mieszane rezultaty:
- Jedno z badań z udziałem 126 uczestników nie wykazało istotnej różnicy w jakości życia między grupą leczoną melatoniną a grupą kontrolną (MD 2.60, 95% CI –14.53 do 19.73; bardzo niska jakość dowodów).
- W innym badaniu obejmującym 50 osób zanotowano niewielką poprawę jakości snu (MD 2.80, 95% CI 0.18 do 5.42), jednak również tutaj poziom pewności dowodów był niski.
Ogólnie rzecz biorąc, dane są zbyt ograniczone i niejednoznaczne, by jednoznacznie potwierdzić skuteczność melatoniny w poprawie jakości snu lub życia u pacjentów z chorobą nowotworową.
Bezpieczeństwo stosowania melatoniny w onkologii
W literaturze odnotowano kilka działań niepożądanych potencjalnie związanych z melatoniną, takich jak bóle głowy, zmęczenie, nudności czy zawroty głowy. Jednak:
- Nie stwierdzono istotnych różnic w częstości występowania bólu głowy, zmęczenia czy nudności między pacjentami przyjmującymi melatoninę a tymi z grupy placebo.
- Dane na temat zawrotów głowy były całkowicie niedostępne.
Pomimo wskazania możliwych działań niepożądanych, brakuje solidnych dowodów na to, że melatonina wywołuje znaczne efekty uboczne, co sugeruje, że może być stosunkowo bezpiecznym uzupełnieniem terapii onkologicznej – pod warunkiem ostrożności i odpowiedniego nadzoru lekarza.
Problematyka obecnej bazy dowodowej
Aktualna wiedza oparta jest głównie na niewielkich badaniach klinicznych, z których większość cechuje się wysokim ryzykiem błędu systematycznego. W przeglądzie systematycznym obejmującym 30 badań randomizowanych (łącznie 5093 pacjentów dorosłych) stwierdzono, że tylko dwie prace charakteryzowały się niskim ryzykiem biasu. Dodatkowo:
- Wielu autorów nie podawało dokładnych danych na temat rodzaju nowotworu, co utrudnia analizę wyników.
- Brakuje wystarczających danych porównawczych dla wszystkich grup pacjentów.
- Wysoka różnorodność między badaniami utrudnia jednoznaczną interpretację wyników.
Wnioski i perspektywy
Nie można obecnie wyciągnąć jednoznacznego wniosku na temat skuteczności melatoniny w leczeniu osób z chorobą nowotworową, zwłaszcza jeśli chodzi o poprawę jakości życia i snu.
Mimo obiecujących pojedynczych wyników dotyczących redukcji zmęczenia i nudności, ogólny poziom dowodów pozostaje bardzo niski lub umiarkowany. Potrzebne są dalsze dobrze zaprojektowane badania, uwzględniające rodzaj nowotworu, etap choroby oraz standaryzowane metody oceny efektów.
Dla pacjentów i lekarzy oznacza to konieczność podejmowania decyzji w sposób indywidualny, ostrożny i oparciu o najlepszą dostępną wiedzę. Melatonina może być potencjalnym wsparciem terapii onkologicznej, ale nie powinna zastępować leczenia standardowego ani być traktowana jako uniwersalne remedium.
Podsumowanie
Stosowanie melatoniny u pacjentów onkologicznych to temat wymagający dalszych i dokładniejszych badań. Na chwilę obecną jej zastosowanie może być rozważane w kontekście:
- Redukcji zmęczenia podczas terapii przeciwnowotworowej,
- Potencjalnej poprawy snu,
- Względnego bezpieczeństwa przy stosowaniu jako suplementacja uzupełniająca.
Jednak ze względu na niski poziom pewności dowodów, melatonina nie powinna być traktowana jako standardowy element terapii onkologicznej. W perspektywie, nowe badania mogą dać podstawy do zmiany tej oceny i dokładniejszego opisania roli melatoniny w leczeniu nowotworów.