Wcześniaki, czyli dzieci urodzone przed 37. tygodniem życia płodowego, są szczególnie narażone na działanie wolnych rodników i stresu oksydacyjnego. Ich niedojrzałe organy – zwłaszcza oczy, mózg czy układ pokarmowy – mogą w wyniku tego cierpieć z powodu poważnych powikłań, takich jak retinopatia wcześniacza (ROP), krwawienia dokomorowe (IVH) czy martwicze zapalenie jelit (NEC). W tym kontekście coraz więcej uwagi poświęca się antyoksydantom – zwłaszcza luteinie i zeaksantynie – jako potencjalnej metodzie prewencji powikłań u noworodków urodzonych przedwcześnie.
Czym są luteina i zeaksantyna?
Luteina i zeaksantyna to naturalne karotenoidy obecne w wielu warzywach, takich jak szpinak, jarmuż czy kukurydza. Są szczególnie skoncentrowane w siatkówce oka (części zwanej plamką żółtą) oraz w tkance mózgowej. Działają jako silne antyoksydanty oraz filtry światła niebieskiego, chroniąc wrażliwe komórki przed uszkodzeniem oksydacyjnym.
U dorosłych i dzieci donoszonych luteina i zeaksantyna kojarzone są przede wszystkim z ochroną wzroku. Jednak coraz więcej wskazuje na ich możliwą rolę również w ochronie zdrowia wcześniaków – zapobieganiu poważnym powikłaniom wcześniactwa spowodowanym stresem oksydacyjnym.
Cel badań i oceniana skuteczność
Celem niedawno przeprowadzonego przeglądu literatury naukowej było ocenienie skuteczności suplementacji luteiną i zeaksantyną w redukcji zachorowalności i śmiertelności u wcześniaków. Badania objęły pięć randomizowanych badań klinicznych przeprowadzonych w krajach wysokorozwiniętych (Włochy i USA), które objęły łącznie 666 noworodków przedwcześnie urodzonych.
Wpływ na retinopatię wcześniaczą
Retinopatia wcześniacza (ROP) to jedno z najgroźniejszych powikłań wcześniactwa, mogące prowadzić do ślepoty. W analizowanych badaniach wykazano, że:
- Suplementacja luteiną i zeaksantyną prawdopodobnie nie wpływa znacząco na ogólną częstość występowania ROP (RR 0,90; umiarkowana pewność dowodów).
- Redukuje ryzyko rozwoju ciężkiej postaci ROP – stopnia 3 i wyższych (RR 0,49; umiarkowana pewność dowodów).
To odkrycie jest szczególnie istotne, ponieważ to wyższe stadia ROP wiążą się z poważnymi zaburzeniami wzroku i wymagają często leczenia inwazyjnego, np. laseroterapii siatkówki.
Wpływ na śmiertelność i inne powikłania
Jeśli chodzi o ogólną śmiertelność w trakcie pobytu na oddziale intensywnej terapii noworodków (NICU), analiza nie wykazała istotnego wpływu suplementacji luteiną i zeaksantyną (RR 0,95; niska pewność dowodów). Podobnie brak było znaczących różnic w zakresie:
- Krwawień dokomorowych (IVH) wszystkich stopni – (RR 0,87),
- Martwiczego zapalenia jelit (NEC) – (RR 0,87),
- Występowania działań niepożądanych – nie odnotowano żadnych.
Te wyniki sugerują, że choć luteina i zeaksantyna mogą ograniczyć ryzyko powikłań ocznych, ich wpływ na inne układy (nerwowy, przewód pokarmowy) oraz śmiertelność pozostaje niejednoznaczny i wymaga dalszych badań.
Bezpieczeństwo stosowania
W żadnym z analizowanych badań nie wykazano żadnych działań niepożądanych związanych z podawaniem luteiny i zeaksantyny. To istotna informacja, zwłaszcza w kontekście suplementacji u szczególnie wrażliwej grupy pacjentów, jaką stanowią wcześniaki.
Przyszłość badań i rekomendacje
Choć dotychczasowy przegląd sugeruje umiarkowaną skuteczność luteiny i zeaksantyny w prewencji ciężkich postaci retinopatii wcześniaczej, potrzeba więcej wysokiej jakości badań, aby jednoznacznie ocenić ich wpływ na inne aspekty zdrowotne wcześniaków.
Szczególnie istotna będzie ocena wpływu suplementacji na długoterminowy rozwój neurologiczny, funkcje poznawcze i wzrokowe u dzieci, które otrzymywały te substancje po urodzeniu. Warto również rozważyć, czy stosowanie luteiny i zeaksantyny w formie wzbogacenia pokarmów dla wcześniaków (np. mleka matki lub mleka modyfikowanego) może być skuteczniejsze niż podawanie ich w izolowanej formie.
Podsumowanie
Luteina i zeaksantyna, jako związki o udowodnionym działaniu antyoksydacyjnym, wydają się przynosić korzyści w prewencji ciężkich stadiów retinopatii wcześniaczej, jednego z najpoważniejszych powikłań u wcześniaków. Choć ich wpływ na inne powikłania oraz ogólną śmiertelność pozostaje niepewny, ich profil bezpieczeństwa i łatwość suplementacji sprawiają, że mogą być przydatnym elementem opieki nad tą grupą pacjentów.
W miarę prowadzonych dalszych badań możemy oczekiwać bardziej definiującej roli luteiny i zeaksantyny nie tylko w ochronie wzroku, lecz także w szeroko pojętej ochronie zdrowia najmłodszych pacjentów.