Mukowiscydoza (CF, cystic fibrosis) to przewlekła choroba genetyczna, której dominującym problemem jest postępujące uszkodzenie płuc. Jednym z poważnych zagrożeń dla osób z CF są zakażenia wywołane przez mykobakterie niegruźlicze (NTM, non-tuberculous mycobacteria). Chociaż NTM powszechnie występują w środowisku – w glebie i wodzie – to u osób z mukowiscydozą, których układ oddechowy jest uszkodzony, mogą powodować trudne do leczenia, przewlekłe infekcje płuc.
Znaczenie zakażeń NTM w mukowiscydozie
Zakażenia NTM u osób z mukowiscydozą są coraz częściej identyfikowane na całym świecie. Choć nie każda obecność NTM równa się chorobie, w wielu przypadkach prowadzi do zaostrzenia problemów z oddychaniem, przyspieszonego pogorszenia czynności płuc, a nawet zgonu. Szczególny problem stanowi Mycobacterium abscessus, znany ze swojej oporności na wiele antybiotyków i wysokiej zjadliwości.
Obecnie stosowane strategie leczenia
Nie istnieje uniwersalny schemat terapeutyczny dla osób z CF i zakażeniem NTM. Choć są dostępne ogólne rekomendacje dotyczące leczenia infekcji NTM, powstałe głównie w oparciu o dane od osób spoza grupy chorych na mukowiscydozę, brakuje badań jednoznacznie potwierdzających skuteczność konkretnych schematów u pacjentów z CF.
Leczenie zakażeń NTM zazwyczaj wymaga zastosowania skojarzonej terapii antybiotykowej trwającej nawet ponad rok. Wykorzystuje się leki takie jak:
- klarytromycyna,
- etambutol,
- ryfampicyna lub ryfabutyna,
- amikacyna,
- cyprofloksacyna,
- klofazymina,
- streptomycyna.
Jednak wybór antybiotyków uzależniony jest od indywidualnej wrażliwości mikrobiologicznej oraz tolerancji pacjenta na leczenie.
Co wiemy na temat skuteczności leczenia?
Niedawno zaktualizowany przegląd Cochrane obejmujący badania dotyczące leczenia NTM u osób z CF wykazał niewystarczającą liczbę wysokiej jakości badań. Spośród wszystkich analizowanych materiałów udało się zakwalifikować tylko jedno retrospektywne badanie z 2003 roku przeprowadzone w Szwecji.
Badanie to objęło 11 pacjentów z mukowiscydozą w wieku od 10 do 36 lat, u których stwierdzono zakażenie NTM. Wszyscy pacjenci byli także przewlekle skolonizowani przez Pseudomonas aeruginosa. Terapia antybiotykowa została dostosowana do wyników testów wrażliwości i obejmowała różne kombinacje leków wymienionych powyżej.
Wyniki i wnioski z badania
Mimo że badanie miało charakter retrospektywny i objęło niewielką grupę pacjentów, dostarczyło pewnych cennych informacji:
- U 10 z 11 pacjentów udało się uzyskać mikrobiologiczną eliminację NTM (ujemne wyniki posiewów).
- Efekt terapii na czynność płuc był zróżnicowany — niektórzy pacjenci zanotowali poprawę parametrów takich jak FEV1 i FVC, a inni pogorszenie lub brak zmian.
- U pięciu pacjentów wystąpiły działania niepożądane, takie jak fotosensytywność, zaburzenia słuchu, drgawki, neuropatia czy toczeń polekowy.
- Większość pacjentów zwiększyła masę ciała podczas leczenia, jednak trójka z nich straciła na wadze.
Ostatecznie badacze uznali, że skuteczna terapia NTM jest możliwa, ale wiąże się z ryzykiem działań ubocznych i nieprzewidywalną odpowiedzią kliniczną. Co więcej, śmiertelność wśród badanych była związana nie tyle z samym NTM, co z ogólnym postępem choroby podstawowej — mukowiscydozy.
„Wyniki sugerują, że antybiotykoterapia może prowadzić do eliminacji NTM w plwocinie, ale odpowiedź kliniczna jest zmienna, a skutki uboczne mogą być znaczące” — podsumowali autorzy badania.
Dlaczego brakuje solidnych danych?
Jednym z największych wyzwań w ocenie skuteczności leczenia NTM w CF jest brak dobrze zaprojektowanych badań klinicznych. Zidentyfikowane źródła są często retrospektywne, obejmują niewielką liczbę uczestników i nie spełniają rygorystycznych kryteriów jakości. Ponadto trudności w leczeniu wynikają m.in. z:
- heterogeniczności szczepów NTM,
- różnic w odpowiedzi pacjentów na leczenie,
- braku standaryzowanych metod oceny skuteczności leczenia.
Co dalej? Potrzeba pilnych działań badawczych
Eksperci podkreślają konieczność przeprowadzenia prospektywnych randomizowanych badań klinicznych, które będą brały pod uwagę nie tylko mikrobiologiczną eliminację patogenu, ale przede wszystkim istotne klinicznie wskaźniki, takie jak poprawa jakości życia, redukcja częstości zaostrzeń, zmiany w czynności płuc czy długość życia po leczeniu.
Do tego czasu lekarze muszą opierać decyzje terapeutyczne na aktualnych, choć ograniczonych danych, kierując się indywidualnym podejściem do każdego pacjenta i monitorując uważnie efekty leczenia i działania niepożądane.
Podsumowanie
Leczenie zakażeń NTM u osób z mukowiscydozą nadal pozostaje trudnym wyzwaniem klinicznym. Choć niektóre przypadki sugerują skuteczność antybiotykoterapii w eradykacji patogenu, brak solidnych dowodów nie pozwala na sformułowanie jednoznacznych rekomendacji. Zmniejszenie niepewności wymaga intensyfikacji badań naukowych, które pozwolą lepiej chronić zdrowie i życie osób z CF dotkniętych zakażeniami NTM.