Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet w wieku rozrodczym. Zaburzenia owulacji to jeden z głównych objawów tego schorzenia. W sytuacji, gdy kobiety z PCOS nie reagują na leczenie pierwszego rzutu, takie jak cytrynian klomifenu lub letrozol, kolejnym etapem są gonadotropiny – leki hormonalne stosowane w celu uzyskania owulacji. W niniejszym artykule omówimy skuteczność i bezpieczeństwo różnych typów gonadotropin stosowanych w takim leczeniu.
Czym są gonadotropiny?
Gonadotropiny to grupa hormonów, które stymulują wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Najczęściej stosowane preparaty to:
- hMG (gonadotropina menopauzalna) – zawierająca zarówno FSH, jak i LH, pozyskiwana z moczu kobiet po menopauzie,
- uFSH lub HP-FSH – oczyszczony lub wysoko oczyszczony rekombinowany FSH pozyskiwany z moczu,
- rFSH (rekombinowany FSH) – syntetyczna forma FSH produkowana za pomocą inżynierii genetycznej.
Kiedy stosujemy gonadotropiny?
Gonadotropiny są stosowane jako leczenie drugiego rzutu u kobiet z PCOS, które nie uzyskały owulacji lub ciąży po zastosowaniu leków doustnych. Ich zastosowanie ma na celu stymulację jajników do wytworzenia i uwolnienia dojrzałego pęcherzyka jajnikowego, co zwiększa szansę na zapłodnienie – zarówno w wyniku stosunków płciowych, jak i inseminacji domacicznej.
Skuteczność rFSH w porównaniu do gonadotropin pochodzenia moczowego
W 15 badaniach z udziałem 2348 kobiet porównano skuteczność i bezpieczeństwo różnych form gonadotropin. Wyniki sugerują, że rekombinowany FSH (rFSH) oraz gonadotropiny pochodzenia moczowego (m.in. hMG, uFSH) mają porównywalną skuteczność w indukcji owulacji u kobiet z PCOS opornych na leczenie doustne.
W skrócie:
- Urodzenia żywe: Mała różnica między rFSH a gonadotropinami moczopochodnymi (16% vs 13–28%) – dowody niskiej pewności.
- Ciąże wielopłodowe: Brak istotnej różnicy (RR 0,86; 95% CI 0,46–1,61).
- Ciąże kliniczne i poronienia: Brak znaczących różnic.
- Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS): Brak wyraźnych danych przemawiających za przewagą jednej z metod (ryzyko w grupach podobne).
Porównanie hMG z oczyszczonym FSH (uFSH)
W przypadku gonadotropiny menopauzalnej (hMG) w porównaniu z uFSH, jakość dowodów była bardzo niska. Nie zaobserwowano istotnych różnic w odsetkach żywych urodzeń, ciąż klinicznych, poronień czy występowania OHSS. Warto zauważyć, że wyniki są niejednoznaczne również z powodu małej liczby uczestniczek oraz znacznej rozbieżności w wartościach wskaźników skuteczności (np. RR w zakresie 0.55 do 3.76).
Gonadotropiny vs dalsze leczenie klomifenem
W jednym większym badaniu z udziałem 661 kobiet wykazano, że gonadotropiny (FSH) są bardziej skuteczne niż kontynuacja leczenia cytrynianem klomifenu pod względem odsetka żywych urodzeń (RR 1.24) oraz ciąż klinicznych (RR 1.31). Jednak wyniki sugerują również nieco wyższy odsetek poronień w grupie leczonej gonadotropinami (RR 2.23). Nie zaobserwowano przypadków OHSS w żadnej z grup.
Zalety i ograniczenia terapii gonadotropinowej
Zalety:
- Możliwość zastosowania u kobiet opornych na inne metody leczenia (np. klomifen, letrozol),
- Wyższy odsetek owulacji w kontrolowanych warunkach terapeutycznych,
- Mniejsza liczba ciąż wielopłodowych w porównaniu z leczeniem niezindywidualizowanym.
Ograniczenia:
- Wysoki koszt terapii, szczególnie w przypadku rFSH,
- Ryzyko OHSS, choć niewielkie przy niskodawkowych protokołach,
- Potrzeba monitorowania ultrasonograficznego i hormonalnego,
- Ryzyko poronień, które może być nieco wyższe niż przy leczeniu doustnym.
Wnioski i rekomendacje
W leczeniu kobiet z zespołem policystycznych jajników nieodpowiadających na klomifen lub letrozol, stosowanie gonadotropin jest uzasadnioną i skuteczną opcją. Różnice pomiędzy rodzajami gonadotropin nie są jednoznacznie udowodnione, a większość dowodów pochodzi z badań o niskiej lub bardzo niskiej pewności. Pewne korzyści kliniczne można zauważyć przy stosowaniu gonadotropin w porównaniu do kontynuacji leczenia klomifenem, głównie w aspekcie skuteczności.
Ważne jest, by decyzja o terapii była spersonalizowana i uwzględniała zarówno aspekt efektywności, jak i bezpieczeństwa oraz kosztów terapii. Leczenie powinno być prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach, zapewniających monitorowanie i natychmiastową reakcję na możliwe powikłania.
„Gonadotropiny to skuteczne narzędzie w arsenale leczenia niepłodności kobiet z PCOS, jednak ich stosowanie musi być poprzedzone właściwą kwalifikacją i zindywidualizowanym podejściem terapeutycznym.”
Pomimo postępów w leczeniu, potrzebne są dalsze badania wysokiej jakości, które pozwolą jednoznacznie wskazać optymalne typy gonadotropin i protokoły ich podawania. Do tego czasu decyzje kliniczne powinny opierać się na dostępnych, chociaż ograniczonych, dowodach oraz doświadczeniu zespołu terapeutycznego.