Ból dolnej części pleców (LBP, z ang. low back pain) to jedno z najpowszechniejszych schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego i istotny problem zdrowia publicznego. Dotyczy zarówno osób pracujących fizycznie, jak i tych prowadzących siedzący tryb życia, generując poważne konsekwencje społeczne, zdrowotne i ekonomiczne. Z tego względu coraz większe zainteresowanie zyskują niefarmakologiczne i niefarmaceutyczne metody leczenia tego schorzenia. Analiza opublikowana przez Cochrane w 2023 roku gromadzi wyniki 31 przeglądów systematycznych, obejmujących 644 badania z udziałem blisko 100 tysięcy dorosłych pacjentów z LBP.
Dlaczego alternatywne metody leczenia LBP są tak istotne?
Tradycyjne metody leczenia – farmakoterapia i zabiegi chirurgiczne – często niosą za sobą skutki uboczne, koszty oraz ryzyko operacyjne. Dlatego wiele wytycznych klinicznych rekomenduje wdrażanie bezpiecznych i mniej inwazyjnych alternatyw, zwłaszcza na wczesnych etapach leczenia.
Metody badania i zakres analizy Cochrane
Przegląd obejmował jedynie randomizowane badania kontrolowane (RCT), które oceniały wpływ interwencji nieobejmujących leków ani zabiegów chirurgicznych na poziom bólu, funkcjonowanie oraz bezpieczeństwo pacjentów. Porównania dokonywano względem placebo, braku leczenia lub standardowej opieki medycznej. Jakość poszczególnych przeglądów oceniano za pomocą narzędzia AMSTAR 2, a wiarygodność dowodów określano przy użyciu systemu GRADE.
Główne wyniki przeglądu – ostre i przewlekłe bóle pleców
Wyniki analizy rozróżniają dwie kluczowe grupy pacjentów: cierpiących na ostry lub podostry ból (trwający do 3 miesięcy) oraz na ból przewlekły (utrzymujący się powyżej 3 miesięcy). Oto niektóre kluczowe wnioski:
Ostry / podostry LBP
- Ruch kontra odpoczynek: Zalecenie pozostania aktywnym, w porównaniu do zalecenia odpoczywania, wiąże się z niewielkim zmniejszeniem bólu (SMD -0,22) oraz poprawą funkcji (SMD -0,29) – umiarkowana jakość dowodów.
- Manipulacje kręgosłupa: Terapie manualne prawdopodobnie nie dają lepszych efektów funkcjonalnych niż placebo (SMD -0,08) – umiarkowana pewność dowodów.
- Ogrzewające okłady: Wywołują miejscowe zaczerwienienie skóry, ale brak dowodów na znaczące niepożądane skutki – niska pewność dowodów.
Przewlekły LBP
- Akupunktura: Może przynieść umiarkowaną redukcję bólu (MD -10,1) oraz niewielką poprawę funkcji w porównaniu do braku leczenia. Porównując z placebo, efekty są mniejsze, ale nadal obecne – umiarkowana pewność dowodów.
- Ćwiczenia fizyczne: Terapie ruchowe prowadzą do niewielkiego do umiarkowanego zmniejszenia bólu (MD -15,2) i niewielkiej poprawy funkcjonalnej (MD -6,8) – dane oparto na ponad 70 badaniach, umiarkowana jakość dowodów.
- Interwencje multidyscyplinarne: Łączące wsparcie psychologiczne i fizyczne, zapewniają umiarkowane zmniejszenie bólu (SMD -0,55) i niewielką poprawę funkcji (SMD -0,41).
- Psychoterapia: Podejścia behawioralne, takie jak progresywna relaksacja mięśni, prawdopodobnie obniżają poziom bólu (MD -5,18), natomiast wpływ na funkcjonowanie jest nieznaczny (SMD -0,2) – umiarkowana pewność dowodów.
- Trakcja: Terapia ta nie przynosi istotnych korzyści w zakresie bólu względem placebo – umiarkowana jakość dowodów.
Bezpieczeństwo terapii
Dane dotyczące bezpieczeństwa były ograniczone. Najwięcej informacji pochodziło z badań nad akupunkturą, masażem i ogrzewającymi okładami. Ogólny wniosek jest taki, że niefarmakologiczne interwencje wykazują niskie ryzyko działań niepożądanych, lecz brak wystarczających danych uniemożliwia jednoznaczne wnioski dla każdego typu terapii.
Wnioskowanie – co warto wdrożyć w praktyce?
Na podstawie wysokiej jakości danych można stwierdzić, że:
- U osób z ostrym bólem LBP warto promować aktywność fizyczną zamiast odpoczynku w łóżku.
- Ćwiczenia oraz akupunktura to obiecujące metody łagodzenia przewlekłego bólu i poprawy jakości życia.
- Wsparcie psychologiczne może okazać się pomocne, zwłaszcza w długotrwałych dolegliwościach bólowych, choć jego wpływ na sprawność fizyczną jest ograniczony.
- Manipulacje kręgosłupa i trakcja prawdopodobnie nie przynoszą istotnych skutków terapeutycznych – nie powinny być zalecane jako interwencje pierwszego wyboru.
Luki w wiedzy i dalsze potrzeby badawcze
Mimo że istnieje coraz więcej solidnych danych dotyczących alternatywnych form terapii, wiele metod nadal nie ma wystarczającego poparcia w badaniach klinicznych. Brakuje rzetelnych informacji o ich skutkach ubocznych i długoterminowej skuteczności. Istnieje również potrzeba lepszego zdefiniowania, które kombinacje terapii przynoszą najlepsze rezultaty w zależności od rodzaju i nasilenia bólu.
Podsumowanie
Przegląd systematyczny analiz Cochrane dostarcza wartościowych wniosków na temat bezpiecznych i skutecznych metod leczenia bólu dolnej części pleców bez użycia leków i interwencji chirurgicznych. Choć nie każda z metod ma jednoznacznie potwierdzoną skuteczność, ćwiczenia, akupunktura oraz podejścia multidyscyplinarne wydają się najbardziej obiecujące. Włączenie ich do opieki nad pacjentami może poprawić komfort życia, zmniejszyć obciążenie systemu ochrony zdrowia oraz ograniczyć nadużywanie farmakoterapii w leczeniu przewlekłego bólu.