Pacjenci z nowotworami litymi są szczególnie narażeni na zakażenia, zarówno w wyniku osłabienia układu odpornościowego przez samą chorobę, jak i z powodu terapii przeciwnowotworowej, która często ma działanie immunosupresyjne. W obliczu rosnącej liczby zakażeń możliwych do uniknięcia, pojawia się pytanie, na ile szczepienia ochronne są skuteczną i bezpieczną formą profilaktyki u osób z guzami litymi.
Dlaczego pacjenci onkologiczni są bardziej narażeni na infekcje?
U dorosłych z guzami litymi zaburzenia odporności mogą wynikać z:
- sama obecność nowotworu, który upośledza naturalną odpowiedź immunologiczną,
- chemioterapii, radioterapii i sterydoterapii — które zmniejszają liczbę limfocytów i osłabiają odporność humoralną oraz komórkową,
- zabiegów chirurgicznych, które chwilowo zwiększają ryzyko infekcji,
- zwiększonej ekspozycji szpitalnej.
Na tej podstawie zrozumiałe jest dążenie do poprawy ochrony immunologicznej poprzez szczepienia, zwłaszcza przeciwko takim schorzeniom, jak grypa, półpasiec, COVID-19 czy pneumokokowe zapalenie płuc.
Cel badań i metodologia przeglądu
W ramach omawianego przeglądu prac badawczych przyjrzano się skuteczności i bezpieczeństwu różnych szczepionek u osób dorosłych (≥ 18 lat) z rozpoznanymi guzami litymi. Oceniono randomizowane badania kliniczne (RCT) i niekontrolowane badania obserwacyjne (NRSI), obejmując szczepienia przeciw:
- grypie,
- półpaścowi (herpes zoster),
- COVID-19,
- inne choroby jak pneumokoki, meningokoki, Hib, WZW B, krztusiec, błonica, tężec czy polio – jednak dla tych nie znaleziono RCT ani NRSI spełniających kryteria.
W badaniach zastosowano metodologię Cochrane oraz ocenę poziomu wiarygodności dowodów (GRADE), analizując m.in. zapadalność na infekcje, śmiertelność, jakość życia oraz częstość występowania działań niepożądanych.
Wyniki dla szczepionek przeciwko półpaścowi
Trzy badania RCT objęły 3054 uczestników. Ustalono, że:
- Szczepionka znacząco redukuje zapadalność na półpasiec – skuteczność do 29,4 miesiąca po ostatniej dawce (RR 0,37; wysokiej pewności dowody).
- Nie wpływa znacząco na ogólną śmiertelność (RR 1,17; umiarkowana pewność).
- Szczepienia wiązały się ze zwiększoną częstością reakcji miejscowych w miejscu wkłucia — ponad sześciokrotnie (RR 6,81; wysoka pewność).
Nie odnotowano istotnych różnic w występowaniu działań ogólnoustrojowych ani poważnych działań niepożądanych.
Szczepienia przeciwko grypie – niewystarczające dowody
Tylko jedno badanie RCT z udziałem 75 osób oceniało skuteczność szczepienia przeciwko grypie przed zabiegiem chirurgicznym. Wyniki nie dają jednoznacznych wniosków:
- Brak danych na temat zapadalności na grypę.
- Niepewne efekty w kontekście śmiertelności (RR 1,00) oraz ogólnej liczby działań niepożądanych – wszystkie dane mają bardzo niską pewność.
Potrzebne są dalsze, lepiej zaprojektowane badania, aby ocenić realną wartość szczepień przeciw grypie w tej populacji.
COVID-19 – umiarkowany poziom dowodów
Jedno badanie RCT z 2256 uczestnikami z guzami litymi dostarczyło ważnych danych:
- Szczepienie zmniejszało zapadalność na COVID-19 w okresie 6 miesięcy po szczepieniu (RR 0.08; umiarkowana pewność).
- Podnosiło ryzyko występowania ogólnych działań niepożądanych (RR 1.99; umiarkowana pewność), jednak nie wpływało znacząco na ryzyko ciężkich zdarzeń niepożądanych (RR 1.43; niska pewność).
Nie raportowano danych dotyczących miejscowych reakcji ani objawów ogólnoustrojowych, co ogranicza pełną ocenę profilu bezpieczeństwa.
Braki i luki badawcze
Co szczególnie istotne, przegląd nie uwzględnił żadnych badań (ani RCT, ani obserwacyjnych) dotyczących szczepień przeciwko:
- pneumokokom,
- Haemophilus influenzae typu b (Hib),
- meningokokom,
- krztuścowi,
- toksoidom: tężcowi, błonicy, poliomyelitis czy WZW B.
To szczególnie niepokojące, biorąc pod uwagę dużą częstość infekcji układu oddechowego i pokarmowego u osób leczonych onkologicznie. Wskazuje to na istotną lukę w wiedzy medycznej i konieczność prowadzenia dalszych badań klinicznych skoncentrowanych na tych chorobach.
Wnioski i rekomendacje
Wnioski wynikające z aktualnych dowodów można podsumować następująco:
- Szczepionki przeciwko półpaścowi są skuteczne i bezpieczne – istotnie redukują liczbę zakażeń, choć zwiększają reakcje miejscowe.
- COVID-19 szczepionki chronią skutecznie, z umiarkowanym wzrostem częstotliwości działań niepożądanych.
- Dowody dotyczące szczepień przeciwko grypie są niewystarczające do wniosków klinicznych.
- Brakuje badań nad wieloma innymi szczepieniami – w tym pneumokokowymi i WZW B – niezbędnymi u chorych z immunosupresją.
Znaczenie szczepień w praktyce klinicznej
Mimo ograniczeń danych, w codziennej praktyce lekarskiej warto rozważyć szczepienia u osób z guzami litymi, bazując na kilku założeniach:
- Chorzy onkologiczni mają zwiększone ryzyko ciężkich przebiegów chorób zakaźnych.
- Większość rekomendowanych szczepionek (np. przeciw półpaścowi i COVID-19) ma potwierdzony korzystny profil bezpieczeństwa.
- Szczepienia należy najlepiej przeprowadzać przed rozpoczęciem intensywnego leczenia onkologicznego lub w momentach jego przerwy.
Podsumowanie
Spośród aktualnie ocenianych szczepionek najwięcej danych przemawia za stosowaniem preparatów przeciw półpaścowi i COVID-19 u dorosłych z guzami litymi. Brakuje wiarygodnych informacji o innych szczepieniach – co wskazuje na potrzebę dalszych badań klinicznych. Mimo to, należy rozważać immunizację tej grupy w oparciu o ocenę ryzyka i korzyści w indywidualnym przypadku.