Miażdżyca jest jedną z głównych przyczyn zachorowalności i umieralności na całym świecie. Proces ten, będący przewlekłym stanem zapalnym naczyń, prowadzi do odkładania się blaszki miażdżycowej i zwężenia światła tętnic, co ostatecznie może skutkować poważnymi zdarzeniami sercowo-naczyniowymi, takimi jak zawał serca czy udar mózgu. Choroby zapalne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów czy łuszczyca, dodatkowo nasilają proces miażdżycowy, co sugeruje, że kontrolowanie stanu zapalnego może odegrać istotną rolę w prewencji pierwotnej i wtórnej tych schorzeń. W tym kontekście interesującym podejściem terapeutycznym wydają się być antagonisty receptorów interleukin (IL-RAs) oraz inhibitory czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF‐α).
Znaczenie stanu zapalnego w miażdżycy
Miażdżyca jest procesem, który nie opiera się wyłącznie na gromadzeniu cholesterolu i lipidów w ściankach naczyń krwionośnych. Kluczowe znaczenie ma także zapalenie, które napędza ten proces. Z tego powodu leki skierowane na ograniczanie stanu zapalnego, takie jak IL-RAs i inhibitory TNF‐α, stają się istotnym tematem badań naukowych. Celem zapobiegania incydentom sercowo-naczyniowym jest redukcja zarówno czynników ryzyka metabolicznego, jak i zapalnego.
Antagonisty receptorów interleukin (IL-RAs)
Antagonisty receptorów interleukin, takie jak anakinra (IL-1RA) i canakinumab (IL-1β inhibitor), są związkami stosowanymi głównie w leczeniu chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów. Anakinra działa poprzez blokowanie receptora interleukiny-1, zmniejszając stan zapalny. W badaniach nad zastosowaniem tych leków w zapobieganiu pierwotnym i wtórnym incydentom sercowo-naczyniowym wyniki były jednak mało jednoznaczne.
Wyniki badań (prewencja pierwotna)
Badania nad stosowaniem IL-RAs w prewencji pierwotnej (zapobieganie u osób bez wcześniejszych epizodów sercowo-naczyniowych) wykazały, że wyniki są bardzo niepewne. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że terapia IL-RAs skutecznie zmniejsza ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny (RR 0.33, 95% CI 0.01 do 7.58), zawału serca (RR 0.71, 95% CI 0.04 do 12.48) czy wystąpienia dusznicy niestabilnej (RR 0.24, 95% CI 0.03 do 2.11). Chociaż niektóre wyniki sugerują możliwość redukcji przypadków niewydolności serca (RR 0.21, 95% CI 0.05 do 0.94), inne wskaźniki są mniej pewne i wymagają dalszych badań.
Prewencja wtórna
W kontekście prewencji wtórnej (zapobieganie nawrotom u osób, które już miały incydenty sercowo-naczyniowe), badania nad stosowaniem IL-1RAs również nie przyniosły jednoznacznych dowodów na korzyści w zmniejszaniu ryzyka zgonu lub zawału serca. W większości przypadków różnice między grupami leczonymi i kontrolnymi były minimalne (RR 0.88, 95% CI 0.75 do 1.04 dla ataków serca). Wyniki te podkreślają potrzebę dalszych badań o wyższej jakości.
Inhibitory TNF‐α
Inhibitory TNF‐α, takie jak etanercept i infliksymab, są szeroko stosowane w leczeniu przewlekłych chorób zapalnych, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów i choroby Crohna. TNF‐α jest silnym prozapalnym cytokiną, a jego nadmierna aktywność może prowadzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych i przyspieszania procesu miażdżycowego. Z tego powodu inhibitory TNF‐α są rozważane jako potencjalne leki zapobiegające incydentom sercowo-naczyniowym.
Wyniki badań (prewencja pierwotna)
W badaniach nad prewencją pierwotną stosowanie inhibitorów TNF‐α również nie przynosiło jednoznacznych rezultatów. Z danych wynika, że wpływ tych leków na zmniejszenie śmiertelności ogólnej oraz ryzyka wystąpienia zawału serca jest bardzo niepewny (RR 1.78, 95% CI 0.63 do 4.99). Podobnie, nie jest pewne, czy stosowanie inhibitorów TNF‐α wiąże się z wyraźną redukcją ryzyka incydentów takich jak udar, choć niektóre wyniki sugerują pewien pozytywny wpływ na ograniczenie incydentów sercowo-naczyniowych, np. w odniesieniu do udarów (RR 0.46, 95% CI 0.08 do 2.80).
Prewencja wtórna
W prewencji wtórnej analiza skuteczności inhibitorów TNF‐α również sugeruje, że dowody są bardzo niepewne, a różnice w porównaniu do placebo lub standardowej opieki pozostają minimalne. Na przykład, nie zaobserwowano znaczącego zmniejszenia ryzyka zgonu (RR 1.16, 95% CI 0.69 do 1.95) ani ryzyka niewydolności serca (RR 0.92, 95% CI 0.75 do 1.14).
Znaczenie skutków ubocznych
Należy pamiętać, że zarówno w przypadku IL-RAs, jak i inhibitorów TNF‐α, stosowanie tych leków może zwiększać ryzyko zdarzeń niepożądanych. Przykładowo, w przypadku IL-1RA wzrost liczby niepożądanych zdarzeń, takich jak infekcje, choć mały, może być istotny klinicznie (RR 1.13, 95% CI 1.04 do 1.23). Podobnie inhibitory TNF‐α mogą wiązać się ze zwiększoną liczbą działań niepożądanych (RR 1.13, 95% CI 1.01 do 1.25).
Podsumowanie
Mimo iż teoretycznie blokowanie stanu zapalnego przy użyciu antagonistów receptorów interleukin i inhibitorów TNF‐α mogłoby obniżyć ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych związanych z miażdżycą, dowody naukowe na ten temat są obecnie niejednoznaczne. Wyniki dostępnych badań nie pozwalają na sformułowanie jednoznacznych rekomendacji dotyczących stosowania tych leków w prewencji pierwotnej i wtórnej. Wymagana jest dalsza, dobrze zaplanowana analiza wieloośrodkowa o wysokiej jakości, aby lepiej określić potencjalne korzyści i ryzyka tych terapii.