Tytoń bezdymny, choć mniej nagłaśniany niż papierosy czy inne formy palenia, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, zwłaszcza w krajach Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Produkty te, takie jak tabaka, gutka, zarda czy snus, nierzadko są mylnie uważane za mniej szkodliwe. W rzeczywistości powodują one szereg chorób, w tym nowotwory jamy ustnej, gardła i przełyku, a także choroby sercowo-naczyniowe. Pomimo skali problemu, interwencje wspierające zaprzestanie ich używania wciąż pozostają niewystarczająco zbadane.
Czego dotyczy problem?
Użytkowanie tytoniu bezdymnego ma globalny zasięg, a większość konsumentów mieszka w Indiach, Pakistanie, Bangladeszu i innych częściach Azji. Problemy zdrowotne związane z tymi produktami przyczyniają się do utrzymania nierówności zdrowotnych na świecie. Dlatego coraz większy nacisk kładzie się na rozwój oraz ocenę skuteczności interwencji pomagających ludziom w rzuceniu tytoniu bezdymnego.
Jakie interwencje przebadano?
W analizie przeprowadzono przegląd 43 badań randomizowanych, obejmujących ponad 20 tysięcy uczestników z różnych części świata — głównie z Ameryki Północnej, ale również z Azji i Europy. Skupiono się zarówno na interwencjach behawioralnych, takich jak poradnictwo w zakresie zaprzestania palenia czy krótkie porady lekarskie, jak i na interwencjach farmakologicznych, czyli stosowaniu takich leków jak nikotynowa terapia zastępcza (NRT), wareniklina i bupropion.
Poradnictwo i wsparcie psychologiczne
Jednym z najlepiej udokumentowanych podejść jest profesjonalne poradnictwo wspierające zaprzestanie używania tytoniu bezdymnego. Badania wykazały, że osoby korzystające z takiej formy wsparcia miały o 76% większe szanse zaprzestania używania tytoniu bezdymnego w porównaniu do tych, które otrzymywały minimalne wsparcie (RR 1,76; umiarkowana jakość dowodów). Również krótkie porady — często udzielane podczas rutynowych wizyt lekarskich — wykazały umiarkowaną skuteczność (RR 1,24), choć ich efekt był mniejszy niż profesjonalne doradztwo.
Terapie farmakologiczne — co działa?
- Wareniklina — lek pierwotnie stosowany w leczeniu uzależnienia od palenia tytoniu, wykazał umiarkowaną skuteczność również w odniesieniu do tytoniu bezdymnego (RR 1,35). Może być skuteczną opcją dla osób szukających farmakologicznego wsparcia.
- Nikotynowa terapia zastępcza (NRT) — jak plastry, gumy czy pastylki z nikotyną, również pomagały użytkownikom zrezygnować z tytoniu bezdymnego (RR 1,18), choć dowody te miały niską jakość ze względu na różnice w metodologii badań.
- Bupropion — w przeciwieństwie do innych interwencji, nie wykazał znaczącej skuteczności. Jego stosowanie nie zwiększało szans na rzucenie produkty bezdymne w porównaniu do placebo (RR 0,89).
Ograniczenia obecnych badań
Pomimo rosnącej świadomości na temat szkodliwości tytoniu bezdymnego, większość badań prowadzona była w krajach o wysokim dochodzie, głównie w Ameryce Północnej, gdzie użytkowanie tytoniu bezdymnego nie jest tak powszechne jak w Azji. To istotne ograniczenie, ponieważ skuteczność interwencji może różnić się w zależności od kulturowego i socjoekonomicznego kontekstu. Brakuje też danych pozwalających zbadać, czy efektywność interwencji zależy od rodzaju produktu bezdymnego.
Wnioski i rekomendacje
Podsumowując, najlepsze efekty w rzucaniu tytoniu bezdymnego przynoszą:
- Poradnictwo i wsparcie behawioralne — zwłaszcza prowadzone przez wykwalifikowany personel,
- Farmakoterapia z użyciem warenikliny, która może być dobrym wyborem dla bardziej uzależnionych użytkowników,
- NRT — jako forma wspomagania w dążeniu do rzucenia, zwłaszcza w połączeniu z poradnictwem.
Na obecnym etapie bupropion nie powinien być zalecany do leczenia uzależnienia od tytoniu bezdymnego. Co ważne, konieczne jest prowadzenie większej liczby badań w regionach, gdzie problem ten jest najbardziej rozpowszechniony, czyli w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej.
Znaczenie dla zdrowia publicznego
Skuteczne interwencje na rzecz rzucania tytoniu bezdymnego mogą znacznie wpłynąć na zmniejszenie obciążenia chorobami nowotworowymi i układu krążenia w krajach dotkniętych problemem. Zwiększenie dostępu do poradnictwa, kampanii informacyjnych i skutecznych leków to nie tylko kwestia zdrowia indywidualnego, ale także ważny krok ku zmniejszeniu globalnych nierówności zdrowotnych.