Terapia wspomagana psychodelikami (ang. psychedelic-assisted therapy) to podejście terapeutyczne, które wykorzystuje psychodeliki pod nadzorem specjalistów, takich jak lekarze, psycholodzy i terapeuci, w celu leczenia różnych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza u osób zmagających się z ciężkimi, zagrażającymi życiu chorobami. W ostatnich latach zyskuje ona na popularności ze względu na zwiększoną liczbę badań sugerujących jej potencjał w leczeniu lęku, depresji i egzystencjalnego cierpienia u pacjentów terminalnych.
Nowe spojrzenie na leczenie psychiczne
W tradycyjnych podejściach terapeutycznych, takich jak psychoterapia lub leczenie farmakologiczne, zwalczanie objawów lęku i depresji często polega na długotrwałym stosowaniu terapii behawioralnych oraz leków, takich jak antydepresanty. Jednak pacjenci z ciężkimi schorzeniami, np. nowotworami, często doświadczają także głębokiego poczucia utraty sensu życia, co trudno złagodzić w zadowalający sposób za pomocą konwencjonalnych metod leczenia.
W tym kontekście terapia wspomagana psychodelikami staje się interesującą alternatywą. W jej ramach pacjenci przyjmują dawki psychodelików w kontrolowanym środowisku, podczas sesji terapeutycznych. Przed sesją odbywają się przygotowujące spotkania terapeutyczne, a po doświadczeniu psychodelicznym – integracyjne sesje pomagające pacjentowi zrozumieć i zinterpretować jego doświadczenie.
Działanie i mechanizm psychodelików
Terapia wspomagana psychodelikami bazuje na substancjach, które wywołują głębokie zmiany percepcji, świadomości i myślenia. Do najczęściej stosowanych psychodelików należą klasyczne związki, takie jak psylocybina (zawarta w tzw. „magicznych grzybach”) oraz LSD (dietyloamid kwasu lizergowego). Ciekawym przypadkiem jest także 3,4-metylenodioksymetamfetamina (MDMA), powszechnie znana jako „Ecstasy”.
Psychodeliki oddziałują na układ serotoninergiczny, wpływając na neuroprzekaźnik serotoninę, co może prowadzić do głębokich stanów introspekcji, relaksacji, a potencjalnie także do zmian w postrzeganiu własnego życia i śmierci. Badania sugerują, że takie stany mogą pomóc pacjentom w zmniejszeniu symptomów lęku i depresji, a także w rozwiązaniu konfliktów związanych z poczuciem utraty sensu życia, co jest szczególnie istotne u osób zdiagnozowanych z chorobami terminalnymi.
Wyniki badań klinicznych
W przeglądzie literatury, który obejmował sześć randomizowanych badań kontrolowanych, przeanalizowano wpływ terapeutycznego użycia psylocybiny, LSD oraz MDMA na pacjentów z chorobami zagrażającymi życiu. Łącznie w badaniach wzięło udział 149 osób, z czego 140 ukończyło pełen cykl terapeutyczny. Uczestnicy badania byli w wieku od 36 do 64 lat, a ich leczenie trwało od 6 do 12 miesięcy. Wszystkie badania przeprowadzono w USA i Szwajcarii.
Redukcja lęku
Terapia wspomagana klasycznymi psychodelikami (psylocybiną lub LSD) wykazała umiarkowane działanie w redukcji objawów lękowych. Średnia różnica (MD) w porównaniu do placebo wyniosła -8,41 na Skali Lęku STAI-Trait oraz -9,04 na Skali STAI-State (w skali 20-80). Chociaż te wyniki sugerują pozytywny efekt, dowody mają niską pewność ze względu na małą liczebność grup badawczych.
W przypadku stosowania MDMA, wyniki były dużo bardziej niepewne. W jednym z badań zauważono redukcję lęku na poziomie MD -14,70 na skali STAI-Trait, jednak z bardzo niską pewnością wyników.
Redukcja depresji
Podobnie jak w przypadku lęku, terapia wspomagana psychodelikami przyczyniła się do złagodzenia objawów depresji. Średnia różnica wyniosła -4,92 na Skali Depresji Becka (BDI), co oznacza umiarkowaną poprawę w porównaniu do grupy przyjmującej placebo lub małą dawkę psychodeliku. Jednakże, również w tym przypadku, dowody mają niską pewność.
Znacznie mniej pewne są wyniki dotyczące MDMA, która według jednego badania mogła prowadzić do redukcji depresji, lecz różnica była statystycznie nieznacząca.
Egzystencjalne cierpienie
Egzystencjalne cierpienie, definiowane jako głęboka utrata poczucia sensu życia, nadziei i celowości, jest często spotykane u pacjentów z rozpoznanymi chorobami terminalnymi. W jednym z badań zauważono znaczną redukcję poziomu demoralizacji (jeden z najczęstszych mierników egzystencjalnego cierpienia) po terapii psylocybiną, jednakże liczebność próby była niewielka i dowody są bardzo niepewne.
Bezpieczeństwo i ryzyko
Żadne z badań nie zgłosiło poważnych działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem psychodelików. W niektórych przypadkach odnotowano jednak niewielkie do umiarkowanych efekty uboczne, takie jak podwyższone ciśnienie krwi, mdłości, lęk, chwilowe stany pseudohalucynacyjne oraz bóle głowy. Większość tych objawów ustępowała wraz z końcem działania leku lub w ciągu tygodnia.
MDMA również miała swoje skutki uboczne, takie jak suchość w ustach, zaciskanie szczęk oraz lęk. Podobnie jak w przypadku klasycznych psychodelików, objawy te były zazwyczaj łagodne i krótkotrwałe.
Pewność dowodów i wnioski
Chociaż terapia wspomagana psychodelikami jawi się jako obiecujące narzędzie w leczeniu lęku, depresji oraz egzystencjalnego cierpienia, obecne dowody charakteryzują się niską pewnością. Ryzyko błędów i mała liczba uczestników utrudniają wyciągnięcie ostatecznych wniosków. Dodatkowo, próba obiektywnego stosowania placebo w badaniach z udziałem psychodelików jest dużym wyzwaniem, ponieważ uczestnicy często rozpoznają, czy otrzymali aktywną substancję, co wprowadza ryzyko uprzedzeń i błędnych ocen.
Jednocześnie badania pokazują, że substancje te są dobrze tolerowane przez pacjentów, a stosowane w odpowiednich warunkach i pod nadzorem specjalistów, mogą przynieść korzyści terapeutyczne, które są trudne do uzyskania za pomocą tradycyjnych metod leczenia zaburzeń psychicznych u pacjentów z chorobami terminalnymi.
Przyszłość terapii wspomaganej psychodelikami
Obecnie psychodeliki są substancjami nielegalnymi w wielu krajach, co stanowi poważną przeszkodę w prowadzeniu szeroko zakrojonych badań. Jednakże, wraz z rosnącym zainteresowaniem ze strony światowej społeczności naukowej, możemy spodziewać się nowych badań, które pomogą lepiej zrozumieć mechanizmy działania tych substancji oraz precyzyjniej określić ich skuteczność i bezpieczeństwo w leczeniu lęku, depresji i egzystencjalnego cierpienia.
Jednocześnie potrzebne są dalsze prace nad poprawą metodologii badań, w tym nad skuteczniejszym utrzymywaniem „zaślepienia” uczestników oraz wdrożeniem większych prób klinicznych, które dostarczą bardziej precyzyjnych danych. W dłuższej perspektywie, jeśli skuteczność terapeutyczna psychodelików zostanie potwierdzona, możemy spodziewać się zmian w podejściu do ich klasyfikacji prawnej, co otworzy drogę do ich szerszego wykorzystania w terapii.
Podsumowując, terapia wspomagana psychodelikami zyskuje coraz większe zainteresowanie jako potencjalna forma leczenia trudnych emocjonalnie i egzystencjalnie zaburzeń związanych z chorobami terminalnymi. Mimo to należy być ostrożnym wobec istniejących obietnic, dopóki nie zbierzemy więcej solidnych dowodów potwierdzających jej skuteczność.