Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (VTE, ang. venous thromboembolism) odnosi się do tworzenia się zakrzepów krwi w układzie żylnym, obejmując zagrożenia zdrowotne takie jak zakrzepica żył głębokich (DVT, ang. deep venous thrombosis) oraz zatorowość płucną (PE, ang. pulmonary embolism). To schorzenie dotyka około 40 milionów osób na całym świecie, a jego roczna zapadalność szacowana jest na 0,75 do 2,69 przypadków na 1000 osób. Pomimo znaczącego wpływu na zdrowie publiczne, prewencja VTE w populacji ogólnej wciąż jest wyzwaniem klinicznym.
Statyny, które są inhibitorami reduktazy HMG-CoA, od wielu lat stosowane są w terapii hipercholesterolemii oraz jako istotne elementy prewencji chorób sercowo-naczyniowych. Wykazują one również szereg korzystnych właściwości ochronnych dla układu naczyniowego, w tym działanie przeciwzakrzepowe. Jednak rola statyn w prewencji pierwotnej VTE, czyli u osób, które nigdy nie doświadczyły tego schorzenia, nie jest jeszcze do końca wyjaśniona.
Mechanizmy działania statyn a ochrona przeciw VTE
Statyny blokują enzym odpowiedzialny za biosyntezę cholesterolu, co prowadzi do obniżenia jego poziomu we krwi. Oprócz działania na lipidogram, statyny wpływają na układ krzepnięcia poprzez szereg mechanizmów, takich jak redukcja stanu zapalnego, poprawa funkcji śródbłonka naczyń oraz zmniejszenie agregacji płytek krwi. Niektóre z tych mechanizmów mogą potencjalnie obniżać ryzyko powstawania zakrzepów krwi w obrębie naczyń żylnych.
Mimo tej obiecującej teoretycznej podstawy, badania kliniczne nad stosowaniem statyn wyłącznie w kontekście prewencji VTE w populacji bez wcześniejszego epizodu tego schorzenia pozostają ograniczone i często dają sprzeczne wyniki. Kluczowe pytanie brzmi: czy statyny mogą skutecznie zapobiegać pierwszemu incydentowi VTE u osób bez dodatniej historii zakrzepicy?
Wyniki przeglądu badań klinicznych
Niedawny przegląd systematyczny obejmujący 27 randomizowanych badań kontrolowanych (obejmujących łącznie 122 601 uczestników) próbował odpowiedzieć na to pytanie. W badaniach tych porównywano statyny z placebo lub standardową opieką medyczną u osób, które nigdy wcześniej nie doświadczyły VTE. Statyny stosowane w tych badaniach obejmowały m.in. atorwastatynę, rozuwastatynę, prawastatynę, lowastatynę, fluwastatynę i simwastatynę.
Wnioski z tego przeglądu wykazały, że statyny mogą nieznacznie zmniejszać ogólne ryzyko wystąpienia VTE. Średnia częstość występowania VTE w grupie pacjentów przyjmujących statyny wynosiła 0,72%, w porównaniu do 0,89% w grupie kontrolnej. Mimo wszystko redukcja ta była mało znacząca: stosunek szans (OR) wynosił 0,86, przy przedziale ufności 95% od 0,76 do 0,98, co oznacza niską jakość dowodów.
Wyniki dla zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej
Analiza odnośnie do DVT i PE przyniosła podobnie niejednoznaczne rezultaty. Statyny wydają się potencjalnie obniżać ryzyko DVT (OR 0,70), lecz dowody na to są słabe, z szerokim przedziałem ufności (0,41 do 1,18). Podobnie dla PE, nie zaobserwowano istotnej różnicy między grupami leczonymi statynami a grupami kontrolnymi (OR 0,83, przedział ufności 0,46 do 1,52). W obu przypadkach dowody oparto na nielicznych badaniach i niewielkich liczebnościach uczestników, co obniża pewność wyników.
Wpływ statyn na inne ważne wyniki zdrowotne
Ciekawym wnioskiem wynikającym z tych badań jest potencjalne zmniejszenie ryzyka wystąpienia poważnych zdarzeń niepożądanych oraz całkowitej śmiertelności u pacjentów stosujących statyny. W porównaniu z grupą placebo lub otrzymującą standardową opiekę, osoby stosujące statyny miały nieco niższe ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny (OR 0,90), co może wskazywać na ogólne korzyści statyn w poprawie zdrowia. Statyny mogły także obniżać ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych (OR 0,95), chociaż wpływ na występowanie miopatii (czyli uszkodzeń mięśni) nie różnił się znacząco między grupami.
Podsumowanie i wnioski
W świetle danych można stwierdzić, że stosowanie statyn w prewencji pierwotnej żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej może przynieść marginalne korzyści w postaci mniejszego ryzyka wystąpienia VTE oraz zmniejszonej śmiertelności z różnych przyczyn. Niemniej jednak, ze względu na niski poziom pewności wyników i wysokie ryzyko błędów w poszczególnych badaniach, aktualne dowody są niewystarczające, by zalecić statyny jako skuteczne narzędzie w rutynowym zapobieganiu VTE.
Biorąc pod uwagę istniejące ograniczenia w dowodach, potrzebne są dalsze, dobrze zaprojektowane badania kliniczne, które pozwolą na pełniejsze zrozumienie wpływu różnych rodzajów statyn, ich dawkowania oraz czasu trwania terapii w kontekście prewencji pierwotnej zakrzepicy żył. Badania te powinny również uwzględniać specyficzne grupy populacyjne, takie jak osoby starsze lub z dodatkowymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego.
Na razie decyzję o wprowadzeniu statyn w prewencji pierwotnej VTE należy podejmować indywidualnie, w oparciu o ogólny stan zdrowia pacjenta, inne czynniki ryzyka oraz dostępne dowody naukowe.